Si Hija e Luftës Merr Jetë në Ukrainë

Vdekja e Galina Glievës pasqyron hijen e fshehur të luftës në Ukrainë — viktima të neglizhencës së pamëshirshme dhe dështimit të botës për të vepruar vendosmërisht.

Teksa ulem këtu, larg terreneve të trazuara të Ukrainës, një mesazh nga Tatiana më erdhi në telefonin tim në mëngjesin e së mërkurës, duke shpërthyer qetësinë e përditshmërisë sime derisa unë po përpiqesha të pushoj pasi dola nga Ukraina këtë fund-gushti.

Ishte 4 shtatori 2024, dhe mesazhi mbante një lajm për të cilin askush nuk është kurrë i gatshëm ta pranoj:

"Mirëdita, i dashur Vudi! Galina Glieva vdiq (mbase nga pneumonia, apo COVID19?) nga apartamenti 49, kati i pestë. Kujdesu për veten."

Më 4 shtator 2024, Tatiana më informon për ndarjen nga jeta të Galina Glievës në Borodyanka, Ukrainë. Vdekja e saj, e shënuar nga pneumonia dhe ndoshta COVID-i, thekson tragjedinë njerëzore të konfliktit të vazhdueshëm në Ukrainë.

Kisha lënë Ukrainën në fund të gushtit, duke u ndarë nga një vend që më ka rrëmbyer zemrën dhe shpirtin gjatë viteve, një tokë ku kam kaluar ditë të panumërta duke dokumentuar dhimbjen, qëndresën dhe kurajën e palodhur të popullit të saj. Pesha emocionale e largimit ishte e rëndë; ndihej si të braktisje një mik në nevojë, një vend ku çdo cep mban një histori lufte, humbjeje dhe një dëshirë të dëshpëruar për paqe.

Punëtorët e ndërtimit riparojnë çatinë e Bllokut 425A në Rrugën Naberezhna në Borodyanka, në veriperëndim të Kievit, të shtunën, më 5 nëntor 2022. Pavarësisht këtyre riparimeve, banorët kanë frikë për sigurinë e tyre, pasi sulmet ajrore ruse të shkurtit-e-marsit kanë dëmtuar integritetin strukturor të ndërtesës. Skeleti i dobësuar ngre shqetësime se i gjithë blloku mund të shembet, duke lënë banorët të shqetësuar se mund të varrosen për së gjalli. (Foto VX/ Vudi Xhymshiti)

Galina Glieva ishte një nga njerëzit e këtij populli me një nga ato tregime me dhimbje, një kujtesë e gjallë dhe e ndjeshme e viktimave të heshtura që kjo luftë vazhdon të marrë. E takova Galinën për herë të parë në nëntor të vitit 2022, në Borodyanka, një qytet që përballej me pasojat e pushtimit të plotë të Rusisë. Ndërtesa e saj e apartamentit, si shumë të tjera, mbante shenjat e bombardimeve të pamëshirshme: mure të çara, dritare të thyera dhe një çati që nuk mund t’i përballonte më rrebesheve të shiut. Sa herë që binte shi, uji depërtonte në apartamentin e saj, duke e kthyer shtëpinë e saj në një qeli të lagur e të mykur. Ishte një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, një luftë që Galina e përballoi me të njëjtin stoicizëm që karakterizonte kaq shumë figurën e bashkëkombësve të saj.

Galina, 73 vjeç, shtrydh një pëlhurë për të pastruar ujin nga dyshemeja e dhomës së saj të ndenjes pasi një natë me shi përmbyti apartamentin e saj në katin e sipërm në Borodyanka. Pavarësisht thirrjeve të përsëritura drejtuar autoriteteve lokale, çatia e dëmtuar mbi të mbetet e parregulluar. Kur e vizitova të enjten, më 3 nëntor 2022, ajo u zgjua e lagur dhe me kollë, ndërsa çatia rridhte pa pushim gjatë natës. Galina ishte dukshëm e dëshpëruar, duke luftuar përmbytjen me zhgënjim dhe lot. (Foto VX/ Vudi Xhymshiti)

Në dhjetor të vitit 2022, unë dhe kolegu im Kris Parker publikuam një reportazh të detajuar të titulluar "A do të riparohet ky qytet ukrainas deri në dimër?", ku Galina, atëherë ishte në qendër të vëmendjes teksa luftonte me pasojat e pamëshirshme të luftës. E kapëm në një skenë të zymtë — duke shtrydhur pëlhura të lagura dhe duke shtrydhur peshqirët për të hequr ujin që po përmbyste apartamentin e saj një dhomësh në Borodyanka, për shkak të çatisë që rridhte nga ndërtesa e bombarduar. Frustrimi i saj ishte i prekshëm kur tha:

"A e shihni si jetojmë? Askush nuk na ndihmon, vetëm na sjellin premtime."

Ne dokumentuam kushtet e rënda të banorëve të moshuar si Galina, shpresa e së cilës për riparime të shpejta përpara dimrit të pamëshirshëm ukrainas u përball me burokraci të ngadaltë dhe premtime të zbrazëta. Pavarësisht shiut të ftohtë dhe kërcënimit të temperaturave ngrirëse, ata u lanë të mbroheshin vetë në një peizazh të plagosur nga raketat ruse dhe mosveprimi i atyre që kishin fuqinë të ndryshonin fatin e tyre.

Një makinë duket e parkuar pranë një blloku apartamentesh të përgjysmuar nga një sulm ajror rus gjatë pushtimit të plotë të Ukrainës në shkurt 2022. Ky është qyteti i Borodyankës, Kiev, Ukrainë, fotografuar të mërkurën, më 24 korrik 2024. (Foto VX/ Vudi Xhymshiti)

Dy vite më vonë, u gjenda përsëri në Borodyanka, i thirrur nga një ndjenjë pune të papërfunduar dhe shpresën se disa ndryshime të vogla kishin marrë rrënjë. U takova me Galinën korrikun e kaluar, dhe për herë të parë, kishte një shenjë përparimi. Falë presionit të vazhdueshëm nga unë dhe Kris, autoritetet lokale më në fund kishin filluar të adresonin kushtet e rënda të ndërtesës së Galinës. Çatia ishte riparuar dhe rrjedhja e pandërprerë kishte ndaluar. Ishte një fitore, sado e vogël — një dëshmi e fuqisë së këmbënguljes dhe detyrës që kemi ndaj atyre zërave që shpesh injorohen.

Situata e Galinës ishte përmirësuar, por plagët e luftës mbetën. Ajo më tregoi se si kishte kaluar dimrat e kaluar duke luftuar sëmundjet, me shëndetin e saj që përkeqësohej ndërsa të ftohtët dhe lagështia merrnin tatëpjetën e tyre duke e gërryer shëndetin e saj. Ajo foli për vonesat burokratike dhe premtimet e thyera nga ata që ishin ngarkuar me rindërtimin e komunitetit të saj.

"Ata i bëjnë të gjitha kaq ngadalë," tha ajo, me zërin e saj të përzier me një përzierje të dorëzimit dhe sfidës së qetë. "Na thonë se nuk kanë para, por të gjithë e dimë se nga duhet të vijnë paratë. Është e njëjta histori çdo herë." Galina Glieva.

Gjatë intervistës sonë, Galina reflektoi për dimrin e ardhshëm me një ankth të prekshëm. "Kostoja e energjisë elektrike është rritur kaq shumë. Përdor ngrohësit qeramikë, por nuk e di si mund të mbijetojë dikush me këto çmime. Si mund të jetojë dikush me 700 kWh në muaj?" pyeti ajo, duke përshkruar matematikën e pamundur që shumë ukrainas duhet të përballojnë ndërsa përpiqen të mbahen ngrohtë mes vështirësive ekonomike dhe kërcënimit të vazhdueshëm të konfliktit të mëtejshëm. Ngrohësit qeramikë ishin shpëtimi i saj, një mburojë e vogël kundër dimrave të ashpër ukrainas, por edhe ajo po i rrëshqiste nga duart.

Galina, 75 vjeç, flet me ne derisa qëndron e ulur në shtrat në apartamentin e saj në Borodyanka, dy vite pas takimit tonë të parë në nëntor 2022, kur çatia e saj rridhte ujë. Atëherë, ajo ishte mes lotësh, e frikësuar për të mbijetuar dimrin. Tani, të mërkurën, më 24 korrik 2024, ajo ndan tregimin e saj të qëndresës. Apartamenti i saj është rinovuar, por ajo ende shpreson për më shumë mbështetje për të përballuar faturat në rritje të ngrohjes dhe energjisë elektrike për drimrin që po vjen. (Foto VX/ Vudi Xhymshiti)

Vdekja e Galinës sot nuk është thjesht humbja e një jete të vetme; është një kujtesë e ashpër e hijes së zezë e të fshehur të luftës së Rusisë në Ukrainë. Ajo nuk vdiq nga një goditje e zjarrtë artilerie apo nga fragmentet e një rakete. Vdekja e saj ishte një prishje e ngadaltë dhe e dhimbshme, e sjellë nga hija e gjatë e luftës: sëmundjet e pa trajtuara, neglizhenca, kushtet e papërballueshme të jetesës që çdo frymëmarrje të saj e kthenin në një luftë. Pneumonia e saj, ndoshta e përkeqësuar nga COVID-19, ishte goditja përfundimtare në një betejë që ajo asnjëhere nuk e kishte zgjedhur që të luftojë.

Për komunitetin ndërkombëtar, historia e Galinës është një testament i tmerrshëm i kostos së mosveprimit. Ndërsa bota shikon, debaton dhe negocion, janë njerëz si Galina që paguajnë çmimin. Ata janë ata që mbeten në pasojat e luftës, të kapur në një cikël vuajtjesh që shtrihen shumë përtej fushës së betejës. Çdo ditë që konflikti zvarritet, çdo moment vendimmarrjeje ose përgjigjeje të vonuar, shton një emër tjetër në listën gjithnjë në rritje të ukrainasve që vdesin si pasojë e luftës Ruse në Ukrainë. Këto nuk janë thjesht statistika — janë gjyshër, nëna, baballarë, fëmijë dhe të moshuar, jetët e të cilëve ndryshohen përjetësisht nga një konflikt që asnjëhere nuk e kërkuan.

Duke lënë Ukrainën në fund të gushtit, mora me vete historitë e individëve të panumërt, secila prej tyre një mozaik dhimbjeje, qëndrese dhe një shprese të dëshpëruar për një fund të dhunës. Kalimi i Galinës nga kjo jetë në tjetrën sot është një kujtesë se sa e brishtë mund të jetë kjo shpresë, sa shpejt njeriu mund të zhduket nga realiteti i pamëshirshëm i luftës. Nuk mund të mos mendoj për të tjerë si ajo, ende të kapur pas jetës në ndërtesa të bombarduara, të tjerë që janë në këtë jetë me ne dhe që janë aty për t’u përballur me një dimër tjetër të pasigurisë dhe frikës për jetë nga vdekja që vjen nga Moska.

Galina, 73 vjeç, qan teksa tregon për bombardimet ruse nga fillimi i marsit. Megjithëse blloku i saj i apartamenteve u shpëtoi goditjeve të drejtpërdrejta, struktura e ndërtesës ku ajo jeton mbetet rëndë e dëmtuar, me rrjedhje dhe të ftohta që kërcënojnë stabilitetin e saj. "Ju lutem, na ndihmoni," u lut ajo. "Dimri po vjen!" Shtatë muaj pas sulmit, shpresa për të kthyerit është e zbehtë; për shumë, kthimi mbetet një dëshirë, dhe për të tjerët, dimri që po afron dhe premton të ftohtë dhe vështirësi. (Foto VX/ Vudi Xhymshiti)

Bota nuk duhet të kthejë shpinën. Galina Glieva nuk është më, por historia e saj pasqyron zërat e kaq shumë atyre që vazhdojnë të qëndrojnë përballë mundësive të mëdha. Komuniteti ndërkombëtar nuk duhet vetëm të shohë, por të veprojë — me shpejtësi, vendosmëri dhe me të gjithë peshën e humanizmit tonë të përbashkët. Për çdo Galina, ekziston një mundësi për të bërë një ndryshim, për të shtyrë për ndryshim dhe për të kërkuar që ata që janë në pushtet të mos pushojnë derisa dhuna të ndalet, rindërtimi të fillojë dhe dinjiteti i çdo qenie njerëzore të rikthehet.

Sot, kujtoj se nuk është vetëm pikëllimi im, por pikëllimi i familjes së Galinës, miqve të saj dhe të dashurve të saj. Është vajtimi i shumë ukrainasve që mbajnë peshën e humbjes së të dashurve të tyre ndaj brutalitetit rus. Vdekja e saj nuk është vetëm një trishtim personal, por një kujtesë e ashpër se bota nuk mund të lejojë që më shumë jetë të zhduken në harresë. Ata që pretendojnë të jenë kampionë të njerëzimit, të drejtave universale dhe parimeve të drejtësisë, duhet të veprojnë tani — për Galinën dhe për të gjithë ata që ende kapen pas shpresës për një të ardhme më të mirë.

Vdekja e Galina Glievës, si shumë të tjerë në Ukrainë, nuk ishte thjesht rezultat i moshës apo sëmundjes; ishte një viktimë e vonuar e një pushtimi që ka shqyer jetët dhe ka mbetur në çdo frymëmarrje të marrë në këtë tokë të shkatërruar nga lufta. Këto vdekje nuk janë rastësi, por jehona e dhunës që ka ndryshuar çdo aspekt të ekzistencës këtu. Janë të moshuarit që luftojnë me sëmundje të papërballueshme, fëmijët që iu vodhën të ardhmet dhe të tjerët të panumërt që u dorëzuan jo ndaj tmerreve të menjëhershme të luftës, por ndaj pasojave të saj të zgjatura dhe mbytëse.

Kjo tragjedi në vazhdim është një testament i mizorisë së fshehtë të një konflikti që shtrihet përtej fushës së betejës në luftërat e përditshme të atyre që mbeten për të rindërtuar. Vdekja e Galinës është një prej shumë fijeve që shënohet në fletoren e gjerë të vuajtjes që mbulon Ukrainën — një kujtesë se agresioni nuk synonte vetëm të pushtonte tokën ukrainase, por synonte të shuante shpresën dhe të dobësonte shpirtin e atyre që guxuan të qëndronin. Shumë jetë në Ukrainë nuk humben vetëm për shkak të plumbave dhe bombave, por për shkak të të ftohtit, urisë, sëmundjeve të patrajtuara dhe lodhjes së pandërprerë të një lufte që duket e pafund.

Teksa vajtojmë Galinën, duhet të pajtohemi se çdo jetë e humbur shton një bilanc në rritje të vuajtjes njerëzore. Këto vdekje nuk janë të pashmangshme; ato janë rezultatet e llogaritura dhe të qëllimshme të brutalitetit të luftës që vjen nga Moska e ftohtë. Bota duhet të bëjë më shumë se të shikojë; duhet të veprojë, sepse çdo vdekje e heshtur është një lutje për drejtësi që nuk duhet të mbetet pa përgjigje.